İkinci Meşrutiyet döneminde kurulan ve hayata geçirilen Türk Ocakları model alınarak, Türk Ocaklarının deneyim ve birikimlerinden faydalanmak üzere kurulmuş olan yapıya Halk evleri dendi. Cumhuriyet ideolojisinin 1930 lu yıllardaki ekonomik ve toplumsal koşulların bir ürünü olarak ortaya çıktı. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Türk Ocakları Cumhuriyet Halk Partisi ile bütünleşse de Türk Ocaklarının yapılan devrimlere ilgisiz kalması Halk evlerinin Türk Ocaklarının kapatılmasından yaklaşık on aya sonra kurulmasını sağlamıştır. 1931 yılında Cumhuriyet Halk Partisi üçüncü kurultayında altı okun tüzüğe alınması ve partinin siyasal ana nitelikleri benimsendi. Halkevleri, partinin halkçılık ilkesinin uygulanması ve halkla bütünleşmenin kuruluşları olarak tasarlandı. Dr. Reşit Galip Halkevlerini kurma görevini üstlendi ve 1932 yılı başında Halkevlerinin kuruluşuyla ilgili hazırlıklar tamamlandı. 19 Şubat 1932’de başta Ankara olmak üzere 14 il merkezinde Halkevleri açıldı.
Bu dönemde Halkevleri, bir siyasal kurum olarak düşünülmemekle beraber, Cumhuriyet Halk Partisinin yan kuruluşu gibi çalıştı.
Halkevlerinin temel amacı Cumhuriyet'in getirdiği değerlerin laik ve çağdaş bir toplum kurulması ve örgütlenmesi için halka anlatılması ve benimsetilmesi olarak görülmüştür. Kuruluşundan itibaren, yüz binlerce kişi Halkevleri okuyucusu olmuş; oradaki toplantılara katılmıştır. 1950 yılına gelindiğinde, Türkiye genelinde 478 tane Halkevi, 4322 tane Halkodası bulunmaktaydı. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçim sonrası Demokrat Partinin iktidara gelmesi ile Halk evlerinin kapatılması için çalışmalar başlatıldı. TBMM'de 8 Ağustos 1951 tarihinde kabul edilen ve 11 Ağustos 1951 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 5830 sayılı kanun ile Türkiye genelindeki bütün Halkevleri kapatılarak malları hazineye devredildi.
27 Mayıs 1960'ta yapılan askerî darbe sonrasında Halkevleri, Türk Kültür Derneği adıyla, dernek statüsünde faaliyete geçirilmiş, derneğin adı 21 Nisan 1963'teki Olağanüstü Tüzük Kurultayı'nda Halkevlerine dönüştürülmüştür.
1960'lı yılların sonundan itibaren gelişmeye başlayan işçi ve öğrenci hareketleri ile birlikte, Halkevleri toplumsal muhalefetin örgütlendiği, halkla bütünleşilen önemli merkezler haline gelmiştir. Şehir merkezlerinden, mahallelere taşınan Halkevi şubeleri emekçi halkın özgücünden beslenen ve toplumun derinliklerine kök salan merkezlere dönüşmüştür. Halkevleri devrimci hareketlerin, emekçi yığınların ve halk kitlelerinin ortak bir zeminde hareket etmesini sağlayan bir kuruluş olmuştur. Özellikle 1970'lerin ortasından itibaren, Türkiye solu tarihinin en kitlesel örgütü olmayı başaran Devrimci Yol, Halkevleri şubelerinde çalışmalar yürütmüştür.
1977 yılındaki kurultaya giderken Halkevlerinin şube sayısı %113 artarak 529'a ulaşmıştır. Halkevleri, 1963-1980 arası sayıları bini bulan Halkevi şubesi ve 333 Halkodasına sahipti.
Halkevlerinin, bu ikinci dönemi 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbeyle son bulmuş, yurt düzeyinde Halkevleri kapatılmış ve Genel Başkanı Ahmet Yıldız tutuklanmıştır. Halkevleri ve üyeleri hakkında çeşitli davalar açılmıştır.
Polemik Haber/Nuh Mehmet DENİZ
