Türkiye'de konut fiyatları ve kira bedellerinde son dönemde yaşanan artış herkesin ana gündem maddesi… Kiracı olan evden atılmaktan korkuyor, evi kirada olan ‘evim ucuz mu kaldı’ diye soruyor. Konut almak isteyen ancak geliri sınırlı olanlar ise milyonlarca lira talep edilen ev ilanlarına bakıp bakıp iç geçiriyor, evini satmak isteyen, fahiş fiyatla alıcı bekleyen lüks konut projelerine bakıp, mülküne değer biçiyor. Özetle, kiracının, ev sahibinin, alıcının ve satıcının piyasalardaki ‘anormalliklerle’ boğuştuğu bir dönem yaşanıyor. Merkez Bankası tarafından açıklanan verilere göre konut fiyatları geçtiğimiz kasım ayında önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 50,5 arttı. Aralık ayında bu oranın daha da yüksek çıkması bekleniyor. Döviz kurundaki artış ve enflasyondaki yükseliş sonrasında konut piyasası adeta çıldırmış durumda. Markette pazarda etiket kontrolü yapan, otomobil stokçularının peşine düşen iktidar, konu emlak piyasasına gelince seyretmekle yetiniyor. Büyük şehirlerde yeni apartman dairelerinin fiyatları 1 milyon lirayı aşarken, konut projelerinde fiyatlar bir ay içerisinde ikiye katlandı. 2 milyon liraya satılan evler için 4 milyon lira, 4 milyona satılan evler için 8 milyon lira talep eden müteahhitler fiyat yükselttikçe, emlak piyasasındaki zam dalgası her yere yayılıyor. Konut fiyatlarının erişilemez noktaya gelmesi, kiralık evlerin fiyatlarının da yüksek oranda artmasına neden oluyor. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM)'a göre, satılık konut fiyatındaki yıllık artış oranı aralıkta İstanbul’da yüzde 105.6, Ankara’da yüzde 82.1 ve İzmir’de yüzde 76.6 oldu. Satılık konut metrekare ortalama fiyatları İstanbul’da 9.642 TL’ye, Ankara’da 4.400 TL’ye ve İzmir’de 7.567 TL’ye yükseldi. BETAM’a göre, Türkiye genelinde yıllık ortalama kira artışı Aralık ayında yüzde 68,7’ye ulaştı. Antalya yüzde 84,8’lik artışla ilk sırada yer alırken, İstanbul yüzde 80’lik artışla ikinci oldu. DÜNYADA KİRA KONTROLLERİ Ücretli çalışan insanların maaşlarına gelen zamla kira fiyatlarına gelen zam arasındaki makasın artması, barınma krizine yol açıyor. Bunu önlemek içinse birçok ülke farklı önlemler alabiliyor. Kira fiyatlarına müdahale konusunda devletlerin farklı yaklaşımları var. Son dönemde de Almanya, Çin gibi örneklerde bu müdahaleler tartışma konusu oldu. Kira fiyatlarına devlet müdahalesinin birkaç çeşidi var. Bunlardan birisi, kira kontrolünün en yaygın biçimi olan, başlangıçta serbest pazarlığın olduğu, kiracı eve yerleştikten sonra ise kira artış miktarında bir sınırın uygulandığı yöntem. Aralarında Türkiye'nin de olduğu pek çok ülke bu sınırlandırmayı uyguluyor. Türkiye'nin de aralarında bulunduğu pek çok ülkede zam oranları Tüketici Fiyatları Endeksi'ne (TÜFE) göre belirleniyor. Fransa'da ise bu oran İnşaat Maliyet Endeksi'ne göre belirleniyor. Bazı ülkelerde ise artış oranı devlet tarafından belirleniyor. Ancak kent merkezlerinde konut piyasasının yükselmesi, bu noktada kiracılar ve ev sahipleri arasındaki gerilimin başlıca sebeplerinden biri haline geliyor. Bu yöntem, çevrede kiraların yükseldiği durumda ev sahiplerinin yeni kiracı istemesine neden oluyor. TAVAN FİYAT KOYAN DA VAR Yöntemlerden bir diğeri ise tavan fiyat sınırlandırması. Bu yöntemde devletler maksimum kira ücreti belirleyerek kiracıları korumaya çalışıyor. Devlet genellikle bu uygulamada evin değeri üzerinden yüzdelik bir oranla kira tavan fiyatı belirliyor. Bu yöntem daha önce Hindistan, Tayvan, Lüksemburg, Jamaika, Dominik Cumhuriyeti, Suriye ve Kosta Rika'da uygulandı. İsveç'te ve ABD'nin bazı bölgelerinde hâlâ bu yöntem uygulanıyor. KİRA FİYATLARI DONDURULUYOR Diğer bir yöntem ise kira dondurma. Bu yöntem genellikle artan fiyatlara müdahale için yapılıyor. Bu yöntemde mevcut kira ücretlerine zam yapılması da yasaklanıyor. Son olarak Berlin'de eyalet meclisi kararıyla gerçekleşen kira fiyatını dondurma büyük tartışmalara sahne olmuştu. Kimi ülkelerse yalnızca yoksul kesimlerin yaşadığı hanelerle ilgili kira kontrollerine gidiyor. ABD, Filipinler, Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerde bu tür uygulamalar mevcut. BERLİN 2020 yılında konut krizinin yaşandığı kentte eyalet meclisi tarafından kira artışının 2025 yılına kadar dondurulması kararlaştırıldı. Kiracıları sevindiren uygulama yalnızca bir yıl sürdü. Anayasa Mahkemesi, kararı iptal etti. KATALONYA İspanya'da Katalonya Özerk Bölgesi'nin parlamentosu Eylül 2020’de kira tavan fiyatı uygulamasına yönelik yasal düzenleme çıkardı. Devlet tarafından belirlenen bir formülle hesaplanan kira miktarının yanı sıra kira artışlarının da önceki 5 yıldaki artış seviyesini geçmemesi kararlaştırıldı. Düşük gelirli ev sahipleri ise yasadan muaf tutuldu. NEW YORK Koronavirüsü salgını nedeniyle kiraların ciddi artış gösterdiği ABD'nin New York City şehrinde devlet fiyat artışına müdahale etti. 8 milyondan fazla nüfusa sahip şehirdeki Kira Kuralları Kurulu, 1 milyon kiralık daire için verilen ücreti bir yıllığına dondurdu. Yaklaşık 2 milyon New Yorkluyu kapsayan karar 30 Eylül 2021'de sona erdi. ÇİN 2017’den bu yana konut spekülasyonu için çeşitli piyasa kısıtlamaları getirerek ülkenin emlak piyasasını kontrol altında tutmaya çalışılıyor. Çin Şehircilik ve İskân Bakanlığı tarafından önceki gün yapılan açıklamada, yıllık kira artışının yüzde 5 ile sınırlandırıldığı bildirildi.