Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın ihtiyacının karşılanması için TEI Eskişehir tesislerinde, 2014’te başlatılan proje kapsamında üretimine başlanan ve yerli ’Kara Şahin’ olarak bilinen genel maksat helikopterinin ilk 4 motoru tamamlandı. ’T700-TEI-701D’ adı verilen motorların teslimi için TEI Eskişehir tesislerinde tören düzenlendi. Törene Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir, Eskişehir Valisi Özdemir Çakacak, AK Parti Milletvekili Harun Karacan ve TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit katıldı. Yerli helikopter üretiminin kısa vadede olmadığını kaydeden Demir, "Artık Türkiye motor tasarımıyla ilgili belirli adımlar atmaya başladı. Gördüğünüz gibi milli helikopterimizin ve ilaveten Atak helikopterimizin motoru olabilecek motorun çalışmaları devam ediyor. Bu çalışmalar sabahtan akşama hemen oluverecek çalışmalar değil. Bir taraftan bu tür çalışmaların aldığı sürenin ne kadar uzun bilirken diğer taraftan da biz daha hızlı daha çevik daha atak olmamız lazım diyoruz. Genel müdürümüzle çeşitli konuşmalarımızda Cumhurbaşkanı’mızın kendisini nasıl sıkıştırdığını biliyoruz, bizi nasıl sıkıştırdıklarını biliyoruz. Öyle 5 yıllar, 8 yıllar gibi rakamlar bize biraz tuhaf geliyor. Onun için gün 24 saat diyoruz. Gerekirse 24 saatin hepsini kullanalım ama bu işi olabildiğince hızlı yapalım; çünkü ülkemizin gerçekten ihtiyacı var. Sadece turboşaft motoru değil turbo jetlere, turbo fanlara da ihtiyacı var ve bunları hızla hayata geçirelim, diyoruz" diye konuştu. ’EL BİRLİĞİYLE HAYATA GEÇİRECEĞİZ’ Kara, deniz ve hava araçları konusunda motor sorunu yaşandığını belirten Demir, "Herhangi bir ürün çıktığında karşılaştığımız sorun motoru. Türkiye jet motoru üretmeye 20 sene önce başladı, başarısız oldu veya tank motoru üretmeye 20 sene önce başladı ama başarısız oldu veya 15 yıl önce tank motoru üretmeye başladılar. Başarısız oldu gibi bir şey var mı? Yok. Başlamadığınız bir olayın ’var- yok’ tartışmasına girmektense ’Başladık, yapacağız, kararlıyız’ burada da örneklerini görüyoruz. İnşallah hep beraber bunları el birliğiyle tasarlayacağız ve hayata geçireceğiz. TEI bir anlamda, çok yetenekli bir üretim şirketi olmakla beraber yanında tasarım kabiliyetlerini de geliştirdiğini görüyoruz. Bu anlamda milli olarak kurduğumuz motor şirketimizin de tasarım faaliyetleri açısından ve Türkiye’nin gelecekte milli motor tasarım merkezi olması açısından da önemli rol alacağını ve TEI gibi şirketlerimize de bu anlamda buna destek ve özellikle seri üretim anlamında büyük işler düşeceğini belirtmek istiyorum" dedi. 236 YERLİ MOTOR ÜRETİLECEK TUSAŞ Motor Sanayi Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit ise ’Kara Şahin’ olarak bilinen genel maksat helikopteri motorlarından 236 adet üretileceğini ve orduya teslim edileceğini söyledi. Üretimi tamamlanan ilk 4 motorun 2 bin beygir gücünde olduğunu aktaran Akşit, şöyle konuştu: "Her şeyi bitmiş, testleri yapılmış, kalite denetiminden geçmiş, kargoya hazır vaziyette nazlı bir şekilde bizi bekliyor. Sahnedeki motorumuz devletimizin genel maksat helikopteri ihtiyacını karşılamak için kurguladığı, Savunma Sanayi Başkanlığı’nın desteğinde gerçekleşen büyük projenin parçası. Proje uzun yıllar önce çalışılmasına başlanmış, 20 yıla varan geçmişi var. Ordumuzun ihtiyacı olan genel maksat helikopteri Sikorsky helikopterlerin Türkiye’de yerli olarak imalatı projesi, 3,2 milyar dolarlık devasa bir proje. Bu projede TEI olarak biz helikopterlerin motorlarını yerli olarak imal etmekle yükümlüyüz. Helikopterin kendisini Türk Havacılık ve Uzay Sanayii yapıyor. Bütün elektroniği de ASELSAN gerçekleştiriyor. 3 büyük ortağın desteğiyle yerli ’Kara Şahin’ helikopterlerimizi uçuracağız. Bu motorlardan 20 yılı aşkın süre zarfında 236 adet ordumuza teslim edilecek. Teslimle iş bitmiyor, bu motorların 30 yıl boyunca çalıştıkları süre boyunca bütün bakım, onarım, idame sorumluluğu da TEI’ye ait olacak." YERLİLİK ORANI YÜZDE 60 OLACAK Motorun, Türkiye’de üretilen ilk yerli helikopter motoru olma özelliğini taşıdığını belirten Akşit, şunları söyledi: "2000 beygirlik ilk yerli helikopter motoru. Milli helikopterimiz turboşaft helikopterimiz onu da 1 yıla kalmadan yerli helikopterimiz Gökbey’de entegrasyon çalışmaları için teslim edeceğiz. Bu motorun yüze 60’a kadar parçalarını TEI olarak biz burada üretiyor olacağız. İlk motorlarda yerlilik oranı biraz daha düşük. Şu anda yüzde 30’lar civarında, birkaç motor sonra bu yüzde 60’lara kadar çıkacak. Zaten motorun geri kalan aksamı özellikle biz o dönen parçalarındaki tribün kısmını yapıyoruz. Dışarıdaki aksesuarlarını tedarik zincirinden temin ederek motor haline getiriyoruz. Yan taraftaki binada bir test merkezi kurduk. Burada da testlerini yaparak teslim ediyoruz. Motorlardan 4 tanesi yapıldı. Milli helikopter motorumuzun Türkiye’de bütün testleri yapıyoruz. Motorun kalibrasyonu daha az yakıp daha çok güç üretmesi için her bir tek tek test ederek bunların karakterizasyon haritalarının çıkarılması gerekiyor. Ciddi detaylı teknik bir iş. Bununla ilgili bütün ön çalışmalarımız bitti. Onları da Türkiye’ye kazandıracağız." Konuşmaların ardından Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir, TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit ve Eskişehir Valisi Özdemir Çakacak, temsili olarak yerli üretim ’Kara Şahin’ motorunun bulunduğu camekana ’gönderen Eskişehir TEI, alıcı ise Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’ yazılı kağıtlar yapıştırarak, teslimi gerçekleştirdi. İlk yerli genel maksat helikopteri motorunun testlerini izleyen Savunma Sanayi Başkanı Demir ve beraberindekiler, daha sonra TEI tesislerinde Gökbey helikopter motorunun geniş testlerinin yapılacağı 30 bin metrekarelik yeni test binası olan Turboşaft Ar-Ge Test Merkezi’nin temelini attı. TÜRKİYE, HELİKOPTER ÜRETEN ÜLKELER ARASINA GİRDİ 2014 yılında başlatılan proje kapsamında, TEI tarafından Eskişehir tesislerinde üretilen T700-TEI-701D turboşaft motorunun üretilen ilk helikopter motoru olması nedeniyle Türkiye’nin milli havacılık tarihinde yeni kilometre taşı oluşturduğu ve bu proje sayesinde Türkiye’nin helikopter üretebilen ülkeler arasında yer aldığı belirtildi. MOTORLARIN EN AZ 30 YILLIK ÖMÜRLERİ VAR Proje kapsamında üretilen T700-TEI-701D motorların tüm servis, bakım, onarım, revizyon, eğitim, teknik destek alanlarında hizmet verme ve yedek parça sağlama yetkisi de TEI’de bulunuyor. Ayrıca yerli üretim olan helikopter motorlarının en az 30 yıl kullanılabileceği kaydedildi. Proje kapsamında üretilen ilk 4 adet T700-TEI-701D motoru T70 Genel Maksat Helikopteri platformlarında kullanılmak üzere Türk Havacılık Uzay Sanayii’ne teslim edildi. 2025 yılının sonuna kadar devam eden üretim süreci TEI’nin seri imalata geçerek haftada 1 motor üretebilme kapasitesine ulaşacağı belirtilerek, 236 adedi kesinleşmiş sipariş ve 12 adedi opsiyonel yedek motor olmak üzere toplamda 248 adet üretim yapılacak. TÜM TESTLER YERLİ OLACAK Törenle temeli atılan 30 bin metrekarelik alana kurulması planlanan turboşaft Ar-Ge Test Merkezi’nde ise Gökbey Genel Maksat Helikopteri’ne güç verecek 1400 beygir gücünde yerli ve milli turboşaft motorunun tüm testleri TEI tarafından yapılacak. Tesiste 19 farklı test odası ile 500 personelin çalışacağı kapasitede atölye ve ofislerine sahip olacak. Merkez sayesinde TEI-TS1400 motorunun yurt dışı test ihtiyacı azalacak, gerek zaman gerekse maliyet anlamında tasarruf sağlanabilecek.