Çok uluslu şirketler kârlarını vergi tahsildarlarının elinden alıp düşük vergi cennetlerine kaydırdıkça, hükümetler yıllarca öfkelendi. Çoğunluğu zengin ülkelerden oluşan bir kulüp olan OECD, 2015 yılında, vergiden kaçınmanın kamu kasasından 100 milyar-240 milyar dolar ya da yıllık küresel kurumlar vergisi gelirlerinin yüzde 4-10'unu çaldığını tahmin ediyor. Şimdi, Covid-19'un mali yansımaları, hükümetlerin bir miktar parayı geri alma çabalarına aciliyet katıyor. Ayrıca, tartışılan teklifler başlangıçta yalnızca mütevazı bir miktar gelir sağlayabilir, ancak yine de geçmişle büyük bir kopuşu temsil ediyorlar. İKİ MERKEZE DE VERGİ ÖDENİYOR Küresel kurumlar vergisi sisteminin temelleri bir asır önce atıldı. Aynı kâr diliminde çakışan vergilerin ticareti ve büyümeyi engelleyebileceğini kabul eder. Sonuç olarak, vergilendirme hakları, önce kârın üretildiği ve daha sonra ana şirketin merkezinin bulunduğu olduğu yere tahsis edilir. Örneğin, Amerika merkezli ancak İrlanda'da bir iştiraki olan çok uluslu bir şirket, genellikle her iki yerde de vergi öder. Şirketin satışlarını nerede yaptığı önemli değildir. Bireysel bir firmanın çeşitli yasal iştirakleri arasındaki ödemeler, sözde açık piyasada bulunan koşullara eşdeğer koşullarla “emsallere uygunluk” ilkesi kullanılarak kaydedilir. VERGİSİZ 1 TRİLYON DOLARLIK KAR Şimdi binlerce ikili vergi anlaşmasında yer alan bu ilkelerin istenmeyen iki sonucu oldu. İlk olarak, cesaret verici derecede düşük vergi oranları sunarak hükümetleri yatırım ve gelir için rekabet etmeye teşvik ettiler. 1985'te küresel ortalama yasal kurumlar vergisi oranı yüzde 49'du; 2018'de yüzde 24'tü. İrlanda sadece yüzde 12,5'lik bir orana sahip. Bu oran Bermuda Adaları’nda yüzde 0 İkincisi, vergi rekabeti, şirketleri rapor edilen karlarını düşük vergili yerlere kaydırmaya teşvik etti. 2016 yılında yaklaşık 1 trilyon dolarlık küresel kâr, sözde “yatırım merkezlerinde” kaydedildi. Bunlara, yerleşik olmayan şirketlerin kârlarına ortalama yüzde 5'lik bir efektif vergi oranı uygulayan Cayman Adaları, İrlanda ve Singapur dahildir. YÜZDE 100 ARTIŞ Verginin ödendiği yer ile gerçek faaliyetin gerçekleştiği yer arasında büyük bir uyumsuzluk var. OECD tarafından yapılan bir analiz, çok uluslu şirketlerin, maddi varlıklarının yalnızca yüzde 11'i ve çalışanlarının yüzde 5'inden azının orada bulunmasına rağmen, kârlarının yüzde 25'ini yatırım merkezlerinde rapor ettiğini gösteriyor. Sorun zamanla daha da kötüleşti, çünkü belki de daha fazla firma maddi olmayan hizmetlerden, yazılımdan video akışına kadar para kazanıyor. Amerikan çokuluslu şirketlerinin vergi cennetlerinde kaydedilen yabancı kârlarının payı, yirmi yıl önce yüzde 30'dan bugün yaklaşık yüzde 60'a yükseldi. Çoğu yatırımcı ve patron, firmaların vergi faturalarını yalnızca birkaç avukatın ve vergi uzmanının gerçekten anlayabileceği bir kara kutu olarak görüyor. SİLİKON VADİSİ YANGINA BENZİN DÖKTÜ Silikon Vadisi'nin yükselişi yangına benzin döktü. Bazı hükümetler, ülkelerinde fiziksel varlıkları olmayan ve vergi ödemeden müşterilerine hizmet veren dev firmalardan yakınıyor. Teknoloji firmalarının ortaya çıkardığı sorunlar aslında yeni değil: ilaç şirketleri uzun süredir mobil ve değeri zor fikri mülkiyete sahipler; ihracatçılar satış yaptıkları yerde vergi yükümlülüğüne maruz kalmazlar. Yine de dijital hizmetler bir hedef haline geldi. Fransa'dan Hindistan'a kadar 40'tan fazla hükümet, Amazon, Google ve Facebook gibi firmaların gelirlerinden dijital hizmet vergileri alıyor veya almayı planlıyor. (Economist)